برنامه ریزی محیط زیست

تقسیم‌ بندی مقوله های زیست محیطی

امروزه مفاهیم محیط شناسی دامنه ای گسترده‌ یافته است، به طوری که تقریباً برای هر نوع فعالیت ذهنی یا عینی آدمی، محیط خاص آن مقوله را مطرح می کنند. از آن جمله می توان محیط روانی، محیط اقتصادی، محیط فرهنگی، محیط سیاسی، محیط آموزشی و بسیاری دیگر از این قبیل را برشمرد. بدیهی است که هر یک از این مفاهیم در جای خود از مشروعیت تامی برخوردارند. اما، در اینجا به خاطر حفظ جنبه های کاربردی مفاهیم محیط زیست، تقسیم بندی سنتی محیط زیست را به کار خواهیم برد. از آنجا که تقسیم بندی از ماهیتی فراگیر برخوردار است، تقسیم بندی خردتر را نیز زیر پوشش قرار می دهد. بر این اساس در مفهوم کلی «محیط زیست». سه نوع «محیط» قابل تشخیص است، که عبارتند از: محیط طبیعی، محیط اجتماعی، و محیط انسان ساخت.

۱- محیط طبیعی

محیط طبیعی عبارت است از بخشی از محیط زیست که ساخته و پرداخته انسان نباشد. بر این مبنا، جنگل ها، درخت زارها، علف زارها، دریاها، رودخانه ها، و در مجموع کلیه چشم اندازهای طبیعی محیط طبیعی را تشکیل می دهند.

عوامل تشکیل دهنده محیط طبیعی را می توان به دو گروه عوامل بی جان و عوامل جاندار (عوامل غیرآلی و آلی) تقسیم کرد:

الف) عوامل بی جان

۱ـ اقلیم و عوامل اقلیمی؛

۲ـ ساخت زمین‌شناختی؛

۳ـ منابع آب های سطحی و زیرزمینی؛

۴ـ ساخت خاک شناسی؛

۵ـ ساخت توپوگرافی

ب) عوامل جاندار

۱ـ روش طبیعی؛

۲ـ حیات وحش؛

آنچه امروزه محیط طبیعی نامیده می شود، هرگز طبیعت ناب، به مفهوم آن چشم انداز ابتدایی نیست که دامنه و عمق دخالت های آدمی در آن تأثیری اندک برجای گذاشته است. امروزه محیط طبیعی چیزی جز بقایای بسیار ناچیز طبیعت ناب. و نیز بخش‌هایی از طبیعت نیست، که از سوی آدمی مورد بهره‌برداری قرارگرفته و سپس به حال خود رها شده است.مخصوصاً در سرزمینی چون ایران که قدمت زندگی انسان در پهنه آن به چندین هزاره پیش از میلاد می رسد، طبیعت مشکل می تواند بکر و دست نخورده باقی مانده باشد.

محیط اجتماعی که در مفهوم وسیع تر به آن سپهر اجتماعی می گویند، عبارت است از جامعه ای که انسان در آن زیست می کند، به اضافه نهادهای اجتماعی که امور مختلف جامعه را سازمان می دهند. محیط اجتماعی از خانواده شروع می شود و همسایگان، همکاران، جامعه شهری و روستایی را در بر می گیرد و دامنه آن به ملت و دولت کشیده می شود. هرگاه روابط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی موجود بین کشورهای مختلف نیز مد نظر قرار گیرد و به این واقعیت توجه شود که هر یک از این روابط می تواند به نحوی بر زندگی جامعه تأثیر گذارد، در این صورت می توان دامنه محیط اجتماعی را بسیار فراتر از مرزهای ملی دانست.

 از این رو، باید بین مسائل زیست محیطی کشورهای صنعتی و کشورهای جهان سوم تفاوتی اساسی قائل شد. در کشورهای صنعتی، مسائل زیست محیطی بیشتر ناشی از پیشرفت فزاینده تکنولوژی و صنعت است. در این کشورها، حتی بسیاری از مشکلات محیط اجتماعی از جمله گسیختگی پیوندهای خانواده، میزان بالای طلاق، افسردگی، میزان بالای مصرف مواد مخدر، داروهای آرامش بخش و مشروبات الکلی، و مانند آنها، مستقیم یا نامستقیم حاصل جدال انسان و تکنولوژی و یا جدال انسان و محیط به شدت «مصنوعی شده»، یا فضای تکنولوژیکی است. مفاهیمی چون «جامعه تکنوکرات و تحت راهبری اهل فن»، «جامعه فراصنعتی» و بسیاری دیگر از این قبیل مفاهیم، برای تبیین وضعیت خاص جوامع صنعتی پدید آمده اند. انسان به عنوان یک پدیده بیولوژیک و برخوردار از قدرت و استعداد سازگاری، که از قوانین زیست شناختی پیروی می کند، حتی اگر هم بخواهد نمی تواند خود را با محیط وسیعاً مصنوعی شده و درعین‌حال، به سرعت در حال تغییر، انطباق دهد.

نارسایی های غذایی، گرسنگی آشکار و پنهان و یا گرسنگی مزمن؛

انواع مشکلاتی که جمعیت با آن روبه روست، مانند کمبود مسکن، بیماری های واگیردار و میزان بالای مرگ و میر؛

عدم بهره برداری منطقی از منابع، و به سخن دیگر، هرز رفتن منابع؛